Het natuurlijke landschap in de Liemers ademt water en dat is lange tijd zo gebleven. Sterker nog, wie het Liemerse watersysteem goed wil begrijpen ontkomt er niet aan om eerst terug te grijpen naar de basis: de ontstaansgeschiedenis van het landschap. In deel 5 van deze serie: bedijkingen van de rivieren en de strijd om het broek.
Zo omstreeks de 10e of 11e eeuw gingen de bewoners in de Liemers zich wapenen tegen het rivierwater. Bij perioden van hoogwaterstanden op de rivieren stroomde het water via crevassen
het broekgebied in. Een crevasse-afzetting bestaat uit een doorbraak van een rivier die niet heeft doorgezet. Door de doorbraak is een crevassegeul ontstaan met er dichtbij afgezet sediment uit de oeverwal.
Vanuit het broekgebied konden de akkers overstromen. Als reactie daarop werden aansluitend aan oeverwallen/rivierduinen en langs crevassegeulen zij- en achterkaden aangelegd. Ieder dorp of buurtschapje wapende zich afzonderlijk tegen de hoge waterstanden. Pas in de 12e eeuw is in de Liemers sprake van een geheel nieuwe fase in de dijkbouw. Door ontginningen van woeste veengebieden stroomafwaarts werd de overstromingsruimte ingeperkt. Stroomopwaarts leidde dit tot hogere waterstanden. Aansluitend op de zij- en achterkaden werden daarop nu ook voorkaden aangelegd. Via de crevassen in de oeverwallen kon het achterliggende broekgebied nog altijd overstromen.
Dat veranderde toen de inwoners van de Liemers het natte, maar vruchtbare broekgebied om wilden zetten in permanent cultuurland. De oplossing daartoe werd gevonden door waarschijnlijk in de (late) 13e eeuw een regionale bandijk aan te leggen. Alle voorkaden werden met elkaar verbonden tot een gesloten ringdijk. Ook de crevassen en andere laagten in de oeverwal werden afgedamd, waarschijnlijk met klepduikers in de dijk. Waar het broekgebied nu als hooi- en weilanden onder de dorpsgebieden verdeeld kon worden, had de rivier niet langer de mogelijkheid om zich in deze voormalige ‘uiterwaarden’ te ontlasten. In het broekgebied ontstond een geheel nieuw landschap dat rationeel verkaveld was en door leigraven en weteringen werd doorsneden. Al snel bleek dat de prijs van dit nieuwe cultuurland betaald moest worden in een toegenomen frequentie van steeds hevigere overstromingen.
De recent uitgebrachte ‘Waterbiografie van de Liemers’ vertelt alle facetten van het water in onze regio. In deze serie delen we met u de verhalen uit de waterbiografie. De waterbiografie is opgesteld in opdracht van Liemers++ en mogelijk gemaakt door de samenwerking tussen het Waterschap Rijn en IJssel, Liemers++ en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE).
Een productie van Buro Noord in samenwerking met Cultuurland Advies en Werkend Landschap Samenstellers: Dennis Worst (Cultuurland Advies) en Peter Hermens (Werkend Landschap)
