Sinds 2014 ligt bij De Schans in Westervoort landschapspark Fort Geldersoord. De locatie heeft de status van cultuurhistorisch rijksmonument omdat op deze plek een fortificatie ofwel vestigingswerk uit de 18e eeuw heeft gelegen. Reconstructie van de schans (aarden wallen) en het fort zijn hier op moderne wijze fraai zichtbaar gemaakt. Het vrij toegankelijke park brengt de historie van het gesloopte Fort Geldersoord weer tot ‘leven’.
In de 18e eeuw behoort Westervoort tot de Republiek der Verenigde Nederlanden, maar om haar heen behoren Duiven, Zevenaar en Huissen tot het Pruisisch gebied (latere Nederland en Duitsland). Hierdoor ligt Westervoort direct aan de Nederlandse oostgrens en vanuit dát oosten dreigt constant gevaar. De rivieren Nederrijn en IJssel vormen natuurlijk barrières ware het niet dat de monding van de IJssel volledig is verzand. Op die plek kunnen Pruisische maar ook Franse legers makkelijk de rivier oversteken en de Republiek der Verenigde Nederlanden binnenvallen.
Het water in de Nederrijn staat hoger dan het water in de IJssel. De Roy, directeur van dienst Fortificaties, heeft daarom een vernuftig idee: een waterbouwkundig verdedigingswerk.
In 1741 begint de bouw van een inlaatsluis aan het Gelders Oort bij Westervoort. Deze sluis kan water uit de Rijn inlaten en zo het achterland tot aan Doesburg onder water zetten. Een vijand die in aantocht is, wordt op deze manier tegengehouden. Om deze belangrijke sluis te beschermen, wordt in 1741-1742 het fort Geldersoort(h) of Gelders Oort aangelegd. De naam kent in de loop der tijd verschillende schrijfwijzen. Het verdedigingswerk bestaat uit een bastion met barakken, een aarden wallen schans en grachten.
Fort Geldersoord is een goedkope oplossing: in vredestijd houden er slechts een tiental soldaten de wacht. Zij wonen in de barakken van het bastion. Bij groot gevaar vullen extra troepen uit Arnhem het soldatenlegioen aan. Maar groot gevaar uit het oosten blijft uit. Wel is Nederland in oorlog met de Fransen, maar deze vijand komt uit het zuiden. Toch beveelt de Raad van State in 1794, als Franse troepen het land binnentrekken, om de inlaatsluis bij Westervoort te openen en het gebied onder water te zetten. Zover komt het echter niet, het bevel wordt voortijdig ingetrokken. Uiteindelijk maakt het fort nooit oorlogshandelingen mee en is de inlaatsluis nooit geopend.
Na het Congres van Wenen in 1815 komen de Pruisische gebieden Duiven, Zevenaar en Huissen bij Nederland. Niet langer ligt Westervoort aan de vijandelijke oostgrens en Geldersoord verliest zijn strategische betekenis. In 1820 wordt het fort verkocht onder voorwaarde dat het wordt gesloopt. De koper graaft de wallen af, sloopt de muren en gebruikt het materiaal voor aanleg van een wegverharding en het dempen van de gracht.
Tijdens archeologische onderzoeken zijn restanten van het vestigingswerk gevonden, zoals muurresten van het bastion. De gevonden resten geven een goed beeld van de situering van het fort met haar aarden wallen en grachten. Het gelijknamige park met de eigentijdse reconstructies, de informatiepanelen én interactieve app BeleefRoutes is een unieke plek geworden waar het militaire erfgoed Fort Geldersoord beleefd en ontdekt kan worden!
Irma de Theije
De serie Schatkamer van de Liemers is een initiatief van De Liemers Helemaal Goed. Met medewerking van Kunstwerk! Liemers Museum en gesteund door Leven in de Liemers en het Prins Bernhard Fonds. Via vlogs en verhalen geven we op deze wijze een gezicht aan de geschiedenis van de Liemers.
FOTO’S
-Kunstwerk! Liemers Museum tekening plattegrond Den Nieuwe IJsselmond, het fort ligt (niet zichtbaar) aan de linkerrand van de kaart
-Kunstwerk! Liemers Museum uitsnede van de glacis van de Schans Gelders Oort (glacis = oplopend talud). Je ziet hier op tekening het uiterste puntje van vestigingswerk Geldersoord.
-Historische Kring Westervoort tekening hoofdwacht en barakken Fort Geldersoord 1743
-Irma de Theije toegangspaneel park Fort Geldersoord Westervoort
BRONVERMELDING
-Website Historische Kring Westervoort
-Informatiepanelen in park Fort Geldersoord
