Op vrijdag 15 oktober 2021 zijn in de Philippus Gastelaarsstraat en de Koepoortstraat drie plaquettes onthuld ter herinnering aan Philippus Gastelaars, Cornelis Ruizendaal en Gerrit Wiechert Kleisen. De plaquettes zijn onderdeel van een reeks, georganiseerd door Het Huis Doesburg met medewerking van de gemeente Doesburg. Bij de onthulling zijn familieleden van de drie mannen, burgemeester Loes van der Meijs-van de Laar en Henk IJbema van Het Huis Doesburg aanwezig.
Wat er in 1944 gebeurde (korte versie)
Het verzet in de Achterhoek gaat op 20 april 1944 met hulp van de knokploeg (KP) Aalten, in Rheden wapens halen. Dit wapentransport wordt verraden en in Doesburg lopen de verzetsmannen in de val. De Doesburgse drogist Philippus Gastelaars wordt van die laffe daad het meest onschuldige slachtoffer. Ook vele Achterhoekse verzetslieden, waaronder Cornelis Ruizendaal en Gerrit Wiechtert Kleisen verliezen hun leven.
Herinneringen Doesburg blijvend zichtbaar
Deze heftige historische gebeurtenis is 76 jaar nog bekend bij oud Doesburgers, toen “pubers”, nu “tachtigers”. Deze generatie neemt met hun heengaan de verhalen over de tweede wereldoorlog mee. Door deze verzetsdaad te markeren in het straatbeeld, wordt dit trieste voorval en de namen van deze dappere mannen blijvend herinnerd. In Aalten staan de namen van Ruizendaal en Kleisen op een herinneringsmonument.
Wat er in 1944 gebeurde (uitgebreidere versie)
Op 20 april 1944 is drogist Gastelaars en de twee Achterhoekse verzetsmannen Ruizendaal en Kleisen van de knokploeg Aalten, een verraden wapentransport in Doesburg noodlottig geworden. Ter gelegenheid van 75 jaar Vrijheid worden voor de drogist en de twee verzetsmannen plaquettes geplaatst.
Doesburg wordt totaal onverwachts betrokken bij een mislukte Achterhoekse verzetsdaad, de stad schrikt. Tientallen nieuwsgierige burgers spoeden zich naar de plek des onheils in het centrum van de stad: de driehoek Koepoortstraat – Roggestraat – Beitelstraat (nu Philippus Gastelaarsstraat). Op de straathoeken worden ze staande gehouden door Duitse soldaten en de Germaanse Waffen SS.
De aanleiding is het ophalen van een wapentransport in Rheden. Zes mannen, van wie vier van de knokploeg Aalten, Cornelis Ruizendaal (leider: ‘Zwarte Kees’), Gerrit Wiechert Kleisen (‘Gijs Lensink’), Jan Ket (‘Zwarte Jan’) en Gerrit de Vries (‘Feitze’) zijn, met wat later blijkt twee verraders van de Sicherheitsdienst (SD): Willy Markus en zijn chauffeur Ferdinand Landman, vanuit de Achterhoek onderweg naar Rheden. Tijdens de rit vertrouwen de vier verzetsmannen de zaak niet en zijn met een smoes in Doesburg uitgestapt. Ket en de Vries gaan op de fiets naar Rheden om te zien of het veilig is. Op de Ellecomse Draai nabij Dieren lopen de twee mannen in een vooropgezette val van de SD.
Na hun arrestatie en bekentenis, gaan tientallen Duitse soldaten en Waffen SS’ers, afkomstig van de SS Schüle Avegoor te Ellecom, direct naar Doesburg. Binnen afzienbare tijd is de drogisterij van Gastelaars in de Koepoortstraat geheel omsingeld. De twee achterblijvers, Ruizendaal en Kleisen, zitten als ratten in de val. Na razzia achtige tafrelen wordt Ruizendaal in een konijnenhok op het binnenplaatsje van Antoon Berendonk in de Beitelstraat doodgeschoten. De schuilplaats van zijn kameraad Kleisen wordt enige tijd later ontdekt in de
drogisterij en leidt tot zijn arrestatie. Beide verzetsmannen zijn gezien in en om het pand van de drogisterij. Reden om ook de drogist te arresteren voor hulp aan het verzet. Gastelaars wordt afgevoerd naar de SS Schüle Avegoor en in de nacht van 20 op 21 april 1944 “vrijgelaten” maar op laffe wijze doodgeschoten. Philippus Gastelaars is “Auf der Flucht erschossen”, een gevleugelde Duitse uitspraak, om hun oorlogsmisdaden te verbergen. Gastelaars is met kille moordenaarshand vermoord op het terrein van de SS Schüle Avegoor te Ellecom.
Het door het Achterhoeks verzet georganiseerde wapentransport, heeft een behoorlijke impact op de Doesburgse bevolking. Maar in het bijzonder voor drogist Philippus Gastelaars en zijn familie, voelbaar tot op de dag van vandaag. De knokploeg is in haar voorbereiding op het wapentransport – uitgerekend op de verjaardag van de Führer – niet erg zorgvuldig te werk gegaan. Door zucht naar wapens, gemis aan gezond wantrouwen, is drogist Gastelaars, die niet in het verzet zit, onbedoeld een onschuldig slachtoffer geworden.
Gerrit Wiechert Kleisen, Jan Ket en Gerrit de Vries zijn op transport gesteld naar Kamp Vught. Ket en de Vries lukt het om onderweg te ontsnappen, keren terug in de Achterhoek en melden zich bij het Achterhoekse verzet. Beiden overleven de oorlog. Gerrit Wiechert Kleisen wordt op 6 juni 1944 in de gemeente Bloemendaal in de duinen van Overveen gefusilleerd.
